W którą część ogona gryzie się kapitalizm?

Czas na kolejny kroczek w naszym Nowym Atlasie Ekonomicznym. W poprzednim odcinku próbowałem Państwu pokazać, jakim problemem dla świata jest postępująca finansjalizacja. Czyli rosnąca od kilku dekad przewaga sektora finansowego nad innymi dziedzinami gospodarki. To jest bardzo poważny problem i widoczny dowód, że Karol Marks miał rację, przewidując już w połowie XIX wieku, że kapitalizm w końcu ugryzie się we własny ogon.

Widzą to Państwo? Ten kapitalizm. Taki potężny, bogaty i przekonany o własnej nieomylności (bo i też przyznajmy, że ciągle go w ostatnim ćwierćwieczu w tę nieomylność wbijano). A jednak nie umie dostrzec, że w gruncie rzeczy ugania się za własnym ogonem. A ostatnio go nawet dopada.

Ale zamiast się połapać, że coś jest nie tak, to on się w niego najzwyczajniej w świecie wgryza. Mocniej i mocniej. Co to znaczy w praktyce? Proponuję wziąć do ręki lupę i popatrzeć na tę szaleńczą pogoń, której jesteśmy i świadkami i uczestnikami. Wtedy pod lupą zobaczymy to:To dane dla Stanów Zjednoczonych. Pokazujące, jak w ciągu kilku minionych dekad płace rozjechały się z produktywnością. A więc mówiąc po ludzku: z całego wytworzonego przez gospodarkę bogactwa coraz mniejsza część przypadała na wynagrodzenie pracy. A więc tego, z czego utrzymuje się przeważająca większość ludzkości. Gdyby ktoś poprosił mnie o wytłumaczenie fenomenu neoliberalizmu w jednym wykresie, to byłby to właśnie ten wykres.

To samo można też pokazać trochę inaczej. Na przykład wskazując na relację płac do PKB. I jeden, i drugi sposób pokazuje podziału owoców wzrostu gospodarczego w ramach różnych społeczeństw. Tak to wyglądało na przykład w Niemczech.A tak znów we Francji:Albo u kogokolwiek sobie Państwo wymyślą.Wszystkie te spadające krzywe mają Państwu uzmysłowić, że w historii światowej gospodarki ostatnich kilku dekad wydarzyło się coś BARDZO konkretnego. Doszło do relatywnego spadku wartości pracy. Wiem, wiem. Oczywiście zaraz padnie pewnie kontrargument, że to naturalne, bo świat idzie do przodu, bo postęp, bo globalizacja. Albo że tak działa kapitalizm. Ano właśnie! Przecież ja dokładnie to próbuję Państwu w tym Atlasie pokazać. Chciałbym, żebyśmy wspólnie zrozumieli, JAK działa kapitalizm. I że jego działanie w jednych miejscach jakże chwalebne, produkuje bardzo konkretne skutki uboczne. A spadek wartości pracy to właśnie jeden z nich.

Dlaczego tak się dzieje? Najpierw odpowiedź najogólniejsza. Otóż według ekonomii ortodoksyjnej płaca to przede wszystkim koszt. A więc obciążenie, które ponosi firma pragnąca wyprodukować jakieś dobro. Im większy koszt, tym mniejsza będzie produkcja. A więc mniejsze będą też zyski.

Problem w tym, że takie rozumowanie nie bierze pod uwagę bardzo ważnego elementu ekonomicznej układanki. Ten element to… KONIE. Końskie porównanie pochodzi od zmarłego w roku 2015 prof. Kazimierza Łaskiego.A brzmi ono tak: wyznawcom ekonomii neoliberalnej ludzie zaczęli się mylić z… końmi. Wyobraźmy sobie bowiem, że na rynku spada cena koni. W ślad za tym faktem spada również ich podaż (tylko szaleniec będzie hodował konie, na które nie ma chętnych!). Zauważmy jednak, że spadek cen koni w najmniejszy sposób nie wpływa na popyt. To logiczne: przecież konie nie są konsumentami… koni, rynek łatwo złapie więc nowy punkt równowagi.

Problem z neoliberałami polegał (i polega nadal) na tym, że oni tę logikę podaży i popytu ochoczo przenieśli tam, gdzie być jej nie powinno. Czyli rynek pracy, który nie jest niczym innym jak rynkiem „na ludzi”. Przez kilka dekad przekonywano nas więc, że gdy cena pracy spada albo warunki zatrudnienia się pogarszają, to w zasadzie nie dzieje się nic złego. Ot, rynek dopasowuje się do „obiektywnych” wymagań koniunktury. Neoliberałowie kompletnie ignorowali jednak to, że w ślad za spadającym popytem liczba pracowników bynajmniej nie maleje (ludzie jednak żyją dość długo, a nawet coraz dłużej). Na dodatek pogorszenie sytuacji pracownika powoduje spadek popytu konsumpcyjnego. To przecież oczywiste: już Henry Ford wiedział, że ludzie nie tylko produkują auta, ale oni również te auta kupują. W skutek czego robotnicy wydają tyle, ile zarabiają, natomiast przedsiębiorcy zarabiają tyle, ile wydają. Proste?

Te lekcję w epoce neoliberalnej jednak zignorowano. Co widać właśnie w znaczącym spadku udziału płac w PKB obserwowanym we wszystkich krajach rozwiniętych (w Polsce spadł w latach 1995-2014 szczególnie mocno, aż o 11 proc.). I to jest coś w rodzaju praprzyczyny większości napięć społecznych, który ma ze sobą dzisiejszy Zachód.

Problem podkręciły dodatkowo dwa płynące zeń skutki. Czyli wzrost nierówności majątkowych (to znów fenomen WSZYSTKICH krajów bogatego Zachodu od Ameryki po Niemcy). Które mają na dodatek tę przykrą cechę, że bardzo przypominają złego dżina – raz wypuszczone z butelki, nie dają się do niej z powrotem zagnać. Procesowi temu towarzyszyło również stopniowe zastępowanie poruszającego się w logice dobra wspólnego obywatela zindywidualizownym konsumentem. Dla którego liczy się tylko to, żeby było taniej, szybciej i bardziej komfortowo. Podczas gdy o skutkach ubocznych (ucieczka miejsc pracy, dumping podatkowy, katastrofa ekologiczna) niewielu chce w ogóle pamiętać.

Jak z tym walczyć? Czy w ogóle da się z tym walczyć? Oczywiście. Ale o tym już w kolejnych odcinkach Nowego Atlasu Ekonomicznego.