Jeszcze praca nie zginęła!

Poprzedni odcinek Atlasu skończył się smutno. Bo historią przemocy domowej w stadle zachodniego kapitalizmu i zerwaniem kruchej umowy społecznej między pracą a kapitałem. Dziś będzie bardziej optymistycznie.

Ale najpierw punkt wyjścia. Krach 2008, spowolnienie wzrostu, które przyszło po nim, czy tzw. kryzys zadłużeniowy w strefie euro – to naturalne konsekwencje opisywanego poprzednio tłuczenia pracy przez kapitał. Ostatnia odsłona to już z kolei triumfalny marsz prawicowego populizmu (Trump, Kaczyński, Orban, Brexit).

Prawicowcy potrafią nawet dać dość wierny opis obrażeń na ciele bitej przez kilka dekad pracy i demokracji. Gdy jednak spytać, jak można to zmienić, przybierają minę twardziela i cedzą: „już ja to załatwię!”. Nie bardzo chcą jednak powiedzieć, jak to załatwią (przypadek Trumpa), a gdy już odkrywają karty (Morawiecki), to wychodzi z tego zestaw interesujących zamierzeń. Ale bardzo często wewnętrznie ze sobą sprzecznych. Tak jakby wiedzieli, że dzwoni. Ale nie potrafili wskazać, w którym właściwie kościele.

A lewica? Lewica jest z kolei podzielona. Jej sporej części można wręcz przypisać część winy za to, co się działo w minionych dekadach w domostwie pracy i kapitału. Amerykańscy Demokraci, niemiecka czy brytyjska socjaldemokracja albo nasz SLD odgrywały przed rokiem 2008 rolę fałszywej przyjaciółki. Gdy praca się im żaliła, że już z tym kapitałem dłużej nie wytrzyma, ta sączyła jej do ucha: „musisz, dasz radę, takie są realia, pamiętaj o dzieciach”. Po czym za jej plecami w najlepsze sobie z kapitałem flirtowała. Część zachodniej lewicy do dziś rozumuje w tych kategoriach. Twierdzi, że generalnie wszystko jest na dobrej drodze. I gdyby tylko nie ci wredni populiści, moglibyśmy dalej budować wspaniały świat przyszłości.

Ostatnio coraz mocniej na lewicy wybrzmiewa jednak inny ton. Ostrzejszy, też sięgający do populizmu (i to jest normalne, bo populizm powinien być integralną częścią lewicowego słownika). Słychać, że z tym kapitałem trzeba mniej delikatnie! Że to wszystko zaszło za daleko! Albo że to, co się stało z pracą w minionych kilku dekadach, NIE MOŻE się powtórzyć! Polityczna wiarygodność tego odłamu lewicy jest w tym momencie dość niewielka. Głównie z powodu „osiągnięć” starej lewicy w minionych trzech dekadach. Sanders w Stanach, Corbyn w Wielkiej Brytanii, Syriza w Grecji czy Razem w Polsce to ciągle bardzo mało. Siła „nowej lewicy” tkwi jednak nie w realnym znaczeniu politycznym. Ich atut polega na czymś innym. W przeciwieństwie do prawicy to stąd płyną dziś najciekawsze pomysły na to, jak realnie wzmocnić pracę i doprowadzić do zawarcia nowej umowy społecznej, na której zachodnie demokracje pojadą w XXI wieku.

Zatrzymajmy się w naszej podróży właśnie przy tych rozwiązaniach. A ponieważ Atlas jest ekonomiczny, to skupiać się będziemy bardziej na ich merytorycznej zasadności niż na tym, kto się na nie powołuje (albo nie powołuje).

Na początek rzut oka z lotu ptaka. Pamiętają państwo tę czerwoną kropkę? Czyli moment, w którym kapitał spotyka się z pracą i przy użyciu sprzyjających technologii oraz instytucji TWORZĄ wspólnie wartość ekonomiczną, która ucieleśnia się w konkretnych towarach lub usługach.

Tradycyjnie progresywni ekonomiści oraz politycy wierzyli, że najlepszym sposobem na to, by silniejszy kapitał nie żerował na słabszej pracy, jest REDYSTRYBUJCJA. A więc działanie już PO tym jak czerwona kropka zostanie wyprodukowana. Wedle zasady: już ten kapitał najlepiej wie, jak się towary i usługi produkuje. Więc my mu nie będziemy przeszkadzali. Po prostu później poprosimy go (przy pomocy aparatu państwowego) by się podzielił wytworzonym oraz sprzedanym zyskiem. W końcu nie jest tak, że on ten zysk tylko sobie zawdzięcza. Pracę wziął? Wziął! Z instytucji oraz infrastruktury (fundowanych ze środków publicznych) skorzystał? Skorzystał! Technologii (też najczęściej na bardzo wczesnym etapie fundowanych przez państwo, kto nie wierzy, niech poczyta Marianę Mazzucato, a jak nie ma ochoty, to ja tu wkrótce o niej opowiem) użył? No użył! To niech nie struga wariata i nie mówi, że nie powinien się dzielić zyskiem.

Problem polega na tym, że epoce neoliberalnej reguły gry uległy zmianie. W czasach globalizacji państwo nie jest już tak potężne, by mogło wiele kapitałowi nakazać. Przykładem tego mogą być pokazywane już ostatnio wykresy podatkowe. Obrazujące, że najbogatsi płacą ich coraz mniej i mniej.Oczywiście mitem jest, że w zachodnich demokracjach państwo zupełnie wycofało się ze swoich zobowiązań (państwo dobrobytu, usługi publiczne). Tu porównanie wydatków socjalnych w UE w roku 2007 i 2014.Niemniej z (coraz bardziej) pustego i Salomon nie naleje. Długo udawało się łatać dziurę (wynikającą z niskiego opodatkowania kapitału) długiem publicznym. Ale i on jest dziś na cenzurowanym. Oczywiście można i należy próbować odbudowy zerwanego kontraktu społecznego. I śmielej sięgać do kieszeni biznesu. Trzeba jednak pamiętać, że takich efektów jak w okresie powojennym (złote czasy kapitalizmu) redystrybucja już nie przyniesie. No, chyba że globalizacja się nagle (na przykład z powodu wojny, kataklizmu albo eksplozji cen ropy) załamie. Wtedy jednak będziemy mieli na głowie zestaw całkiem nowych kłopotów.

Tu jednak chcę państwa przekonać do czegoś innego. Aby wzmocnić pracę tu i teraz, należy redystrybucję uzupełnić jeszcze o coś. Tym czymś jest PREDYSTRYBUCJA. Pamiętacie czerwoną kropkę? Predystrybucja to wszystko, co dzieje się jeszcze PRZED jej wytworzeniem. A jak to konkretnie zrobić? O tym w następnym odcinku Atlasu.