Ekonomiczne wydarzenie roku 2016? Oczywiście 500+

Najgłośniejszym dziś pomysłem na nowoczesną redystrybucję jest bezwarunkowy dochód podstawowy. I tak się składa, że w roku 2016 PiS (jakże przaśny i mało innowacyjny na wielu innych polach) przetestował go u nas w Polsce.

Pomysł na bezwarunkowy dochód podstawowy (BDP) ma swoją długą historię. Całkiem na serio był już dyskutowany w latach 40. w Wielkiej Brytanii (określano go wtedy jako „social dividend”). Ostatecznie przegrał jednak z koncepcjami tzw. raportu Beveridge’a, który ukształtował powojenne brytyjskie państwo dobrobytu. Kolejna szansa na jego wdrożenie pojawiła się za czasów administracji Nixona i Cartera. Były nawet gotowe ustawy, ale padły na etapie prac parlamentarnych. Coś w rodzaju BDP wprowadzono tylko lokalnie w majętnej w surowce naturalne i niezbyt ludnej Alasce. To wówczas zainteresowali się nim również liberałowie, a Milton Friedman snuł wizję „negatywnego podatku dochodowego”. Choć wedle jego koncepcji miał to być raczej sposób na wykaraskanie się państwa spod ciężaru wydatków socjalnych. Warto jednak zauważyć, że wszystkie te dyskusje ucichły, gdy na scenę dziejową wkroczył neoliberalizm.

Teraz jednak bezwarunkowy dochód podstawowy powraca. Z ciekawością sprawie przygląda się biznes. Kalifornijski przedsiębiorca Martin Ford (ten od „Świtu Robotów”) nie widzi wręcz innego rozwiązania niż przyznanie każdemu obywatelowi pewnej nieobwarowanej żadnymi warunkami sumy (Ford proponuje 10 tys. dol. rocznie). Kryje się za tym stare przekonanie, że nawet jeśli przedsiębiorcy nie będą potrzebowali pracowników, to bez konsumentów się absolutnie nie obejdą. Przynajmniej tak długo jak istnieje kapitalizm. Ford przypomina również tzw. efekt Peltzmanna. Niezbyt lubiany przez liberałów, bo polegający z grubsza na tym, że w świecie o wyższym poziomie bezpieczeństwa socjalnego rośnie skłonność do ryzyka. A co za tym idzie, do przedsiębiorczości.

Aby bezwarunkowy dochód podstawowy miał sens, muszą zostać spełnione trzy fundamentalne założenia. I to wszystkie jednocześnie. Po pierwsze musi być wystarczająco wysoki, by zapewnić ekonomiczną egzystencję dla wszystkich. Jeśli będzie zbyt niski, to stanie się tylko kolejnym sposobem na pompowanie popytu. A więc niczym więcej niż rodzajem dotowania biznesu z budżetu państwa. Aby dochód mógł faktycznie wpłynąć na ekonomiczną emancypację obywateli, musi być również bezwarunkowy. A więc nie stygmatyzować jako nieudaczników tych, którzy go otrzymują. Innymi słowy musi się on im po prostu należeć. Po trzecie wreszcie, BDP winien być uzupełnieniem mechanizmów państwa dobrobytu. Nie jego zamiennikiem.

To jednak nie koniec. Jak się nad tym głębiej zastanowić, to okazuje się, że gwarantowany dochód podstawowy miałby wiele innych interesujących skutków ubocznych. Na przykład w systemie emerytalnym (a machiny emerytalne trzeszczą przecież w całym zachodnim świecie). Bo co by się stało, gdyby dochód podstawowy faktycznie istniał? Można by na przykład odczepić wreszcie zabezpieczenie emerytalnego (i społecznego) od tego mitycznego etatu. Którego już dziś tak wielu pracowników nigdy na oczy nie ogląda. A jak pokazały poprzednie rozdziały – będzie z tym coraz gorzej. Pula pieniędzy wypłacana przez państwo każdemu obywatelowi za samo istnienie ten problem do pewnego stopnia by rozwiązywała. Tworząc system pozwalający na finansowanie emerytur prosto z budżetu. Wedle modelu naprawdę solidarnościowego.

PiS nigdy nie odwoływał się wprost do koncepcji bezwarunkowego dochodu podstawowego. Przyjęte przez nich rozwiązanie pod wieloma względami go jednak przypomina. Mowa oczywiście o programie 500+. Najważniejszym ekonomicznym fakcie roku 2016. W odróżnieniu od klasycznych programów socjalnych nie jest bowiem powiązany z żadnym obowiązkiem po stronie przyjmującego. Nie tworzy więc owej sieci zależności od państwa (na którą tak narzekali liberałowie) ani nie stygmatyzuje (co nie podobało się lewicy). Pieniądze dostaje się tu za samo istnienie. W przypadku 500+ za bycie rodzicem. One się po prostu należą. Koniec kropka.

Do tego dochodzi decyzja rządu Beaty Szydło, by 500+ nie wliczało się do dochodu. To ważne, bo oznacza, że beneficjent pięćsetki nie traci prawa do innych świadczeń socjalnych. W ten sposób pisowskie 500+ nie staje się alternatywą dla innych zdobyczy państwa dobrobytu (tak jak by to chętnie widzieli liberałowie). Lecz jest jego uzupełnieniem. A więc dokładnie tak jak chciałaby tego lewica lansująca dziś na świecie bezwarunkowy dochód podstawowy.

Oczywiście niektórzy będą narzekać na konserwatywną wizję rodziny stojącą za pomysłem „pięćsetki” albo na fakt, że bez dobrego zabezpieczenia po stronie przychodów program może się odbić oszczędnościami w innych miejscach państwa dobrobytu. W Polsce i tak słabo dofinansowanego. Nie ulega jednak wątpliwości, że 500+ posiada walor nowoczesnej redystrybucji. A na dodatek wzmacnia najsłabiej zarabiających pracowników. Zwłaszcza kobiety, którym 500 lub 1000 zł bezwarunkowego miesięcznego świadczenia pozwala wreszcie „postawić” się pracodawcy. I zrobić krok w kierunku wyjścia z sytuacji totalnego podporządkowania i konieczności brania jakiejkolwiek pracy.