Drugie: wykarczujesz pole do spotkania kapitału i pracy

Akurat Oxfam podał, że nierówności stale rosną, a kapitalizm nadal uparcie podcina gałąź, na której siedzi. To dobra okazja, żeby zrobić kolejny krok w naszym Atlasie.

Dziś Anthony’ego Atkinsona przykazanie drugie. Które brzmi: państwo zadba o odpowiednie przygotowanie pola, na którym spotkają się praca i kapitał. O tym, że kapitał i praca nie spotykają się w próżni, już w Atlasie pisaliśmy. Skoro więc pole ma znaczenie, to tym bardziej istotne, czy kapitał i praca spotkają się w pałacu kapitału czy może na bardziej neutralnym gruncie. Od tego zależy bowiem, czy owoc, który z tego spotkania wyrośnie, będzie słodki i smaczny dla wszystkich – czy raczej cierpki, powykrzywiany i nierównomiernie rozwinięty. Słowem: bez odpowiedniego przygotowania pola nierówności w kapitalizmie będą rosły tak jak rosną dotychczas. A może nawet szybciej.

Atkinsonowi chodzi o tu o kilka spraw.

Po pierwsze, ważne jest, JAKIE firmy dominują w gospodarce. Jest bowiem zasadnicza różnica pomiędzy tym, czy gospodarka stoi na spółkach giełdowych o rozproszonym akcjonariacie, czy może na organizacjach biznesowych innego typu: firmach rodzinnych, innego typu spółkach czy wręcz spółdzielniach. À propos tych ostatnich polecam.

Giełdowi gracze o rozproszonym akcjonariacie mają oczywiście silne strony. Łatwiej zbierają kapitał i mogą aktywniej bronić się przed atakami konkurencji. A może nawet samemu zaangażować się w opanowanie rynku i zdobycie na nim dominującej pozycji. Jednocześnie w takich firmach dominuje myślenie krótkookresowe i obliczone na osiągnięcie jak najszybszego efektu, który można pokazać akcjonariuszom. To sprawia, że takie firmy nie mają (zazwyczaj) skrupułów. Bo mieć ich nie mogą. Milton Friedman powiedział kiedyś w swoim stylu, że najlepsze, co spółki giełdowe mogę zrobić dla społeczeństwa, to maksymalizować swój zysk. Pewnie miał rację. Ale nie w takim sensie, że ich bezwzględna maksymalizacja zysku cokolwiek dobrego reszcie świata przyniesie. Wszak gdyby przynosiła, tobyśmy teraz o nierównościach nie rozmawiali, prawda? Prawda słów Friedmana polega na tym, że spółki giełdowe właściwie NIE MOGĄ zrobić nic innego niż maksymalizować zysk akcjonariuszy. A jeśli aktualne kierownictwo firmy tego nie robi, to się to kierownictwo zmienia.

Dlatego mądra polityka publiczna obliczona na walkę z nierównościami powinna – zdaniem Atkinsona – zawierać zachęty służące do tego, by na rynku pojawiały się firmy inne niż giełdowe. W różnorodności siła.

Po drugie, myślenie w kategoriach walki z nierównościami powinno być również oficjalnym celem publicznej polityki antymonopolowej. Dziś jest tak, że urzędy powołane do tego celu (jak choćby na UOKiK), mają służyć przede wszystkim dobru konsumenta i bardziej konkurencyjnej gospodarce. Zdaniem Atkinsona ten mandat trzeba poszerzać. Wskazując, że dobrze skonstruowana polityka antymonopolowa może prowadzić do zmniejszania nierówności. Ot, choćby poprzez osłabianie „supergwiazd” biznesu, które wyrosły w pejzażu zachodnich gospodarek, zajmując w nim centralne miejsce.

Kim są te supergwiazdy, pokazali niedawno ekonomiści Lawrence Katz (Harvard), David Autor (MIT) oraz John van Reneen (LSE). Owe supergwiazdy wyróżniają się tym, że udział płac jest u nich zdecydowanie mniejszy niż w firmach starego typu. Jednocześnie to właśnie te firmy najbardziej umiejętnie korzystają z nowych technologii: sprzedaży, porównania cen czy korzyści skali, które oferuje internet. Oczywiście przykłady Google’a i Facebooka narzucają się same. Ale nie chodzi tylko o nie, bo autorzy badania pracowali na danych ze wszystkich kluczowych gałęzi gospodarki (produkcja, sprzedaż hurtowa i detaliczna, transport, usługi oraz finanse). Zauważyli, że w każdej z nich pojawiła się grupka supergwiazd. Tylko że ich superkonkurencyjność oznacza wysysanie zysków z innych starszych dziedzin gospodarki, które płaciły lepiej dużo większej liczbie pracowników. To jednak nie koniec. Swoją przewagę konkurencyjną i finansową supergwiazdy przekuwają na ugruntowanie swojej pozycji na rynku. Trudno zresztą, by postępowały inaczej. Są więc bardzo aktywne na rynku fuzji i przejęć. Idąc wyraźnie w kierunku coraz większej koncentracji rynku.

I znów chodzi o to, by dzięki polityce publicznej (tym razem antymonopolowej) tym firmom trochę podpiłować rogi. Cel jest ważny. Bo jeśli argumentować z pozycji czysto konsumenckich, to wywiną się łatwiej (Google od lat dowodzi, że konsumenci go po prostu kochają, a oferowane produkty są wszak darmowe). Może więc lepiej powiedzieć, że „firma nie może być zbyt duża, bo nadmierna akumulacja kapitału zagraża reszcie społeczeństwa”? W wielu krajach zachodnich jest nawet do czego wracać. Dokładnie tak brzmiało bowiem uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego USA z roku 1945, który rozsądzał spór o zasadność stosowania ustaw antytrustowych z roku 1890.

Po trzecie, Atkinson postuluje odbudowę związków zawodowych jako ważnej instytucji budowania gospodarczej równowagi. O tym tez już pisaliśmy. Dodajmy tylko, że Atkinson proponuje wzmocnienie tzw. komisji dialogu społecznego. Czyli tego, co u nas nazywa się Radą Dialogu Społecznego i rok temu na szczęście powróciło do życia (po zawieszeniu działania tzw. Komisji Trójstronnej w roku 2013). I całe szczęście, że wróciła.

Cdn.