Szóste: zrobisz progresywne podatki!

W większości krajów kapitalistycznych podatki od dłuższego czasu nie są już progresywne. A były i znów powinny być. Bez tego nie ma mowy o jakichkolwiek sukcesach w zmniejszaniu nierówności ekonomicznych. Dziś w Nowym Atlasie o tym, jak odbudować progresywne podatki.

Co to znaczy progresywne podatki? Technicznie rzecz ujmując – to taka sytuacja, w której faktyczna danina przekazywana fiskusowi rośnie szybciej niż proporcjonalnie. Oczywiście w stosunku do podstawy opodatkowania. Mówiąc po ludzku: im podatnik zamożniejszy, tym większą część majątku dorzuca do wspólnej kasy. W pomyśle progresywnych podatków argumenty ideowe łączą się z praktycznymi. Im kto zamożniejszy, tym większa powinna być jego odpowiedzialność za dobro ogółu. Zwłaszcza w sytuacji, gdy demokratyczne państwa wzięły na siebie cały szereg kosztownych zobowiązań (edukacja, służba zdrowia, zabezpieczenie emerytalne, wspieranie przedsiębiorczości), za które trzeba jakoś zapłacić.

Z drugiej strony zgodnie z prawem malejącej krańcowej użyteczności każdy kolejny dolar majątku ma dla człowieka coraz mniejszą faktyczną wartość. Mówiąc obrazem ze świata kreskówek: dla bajkowego Sknerusa Makkwacza kolejna złota moneta to tylko kolejny pieniążek w skarbcu. Dla jego wiecznie zabieganego siostrzeńca Kaczora Donalda taka moneta to jedyna szansa, by kiedykolwiek zabrać Daisy na kolację przy świecach. Progresywny podatek oznacza więc bardziej racjonalne strzyżenie owiec. W zależności od tego, ile mają futerka.

We współczesnych nam czasach kapitał znalazł jednak wiele uzasadnień, by ideę progresywnego opodatkowania obśmiać, poddać w wątpliwość i w praktyce po prostu odkręcić. Te uzasadnienia to np. groźba, że nadmiernie opodatkowany kapitał ucieknie z kraju. Albo argument, że spadek obciążeń podatkowych prowadzi do ożywienia gospodarczego. Żadne z tych przypuszczeń nie zostało nigdy potwierdzone inaczej niż poprzez głośne pojedyncze przypadki. Rzeczywistość późnego kapitalizmu jest więc taka, że średni poziom krańcowych stawek PIT w 20 najbogatszych krajów świata spadł z 65 (1950) do 38 proc. (dziś). A opodatkowanie spadków z 45 do 20 proc.

Czy można z tym coś zrobić? Pewnie, że można. I to najlepiej od razu na kilku polach jednocześnie. Żeby ograniczyć możliwość tworzenia podatków à la carte i przesuwania dochodów tam, gdzie akurat fiskus się zagapił. Anthony Atkinson w „Nierównościach” tworzy taką mapę/wyliczankę.

Po pierwsze, PIT – a więc podatki od dochodów osobistych, stanowiące absolutny klucz do faktycznej podatkowej progresji. Tu zalecenia są oczywiste. Podnosić, podnosić i jeszcze raz podnosić. Chodzi oczywiście o górne (tzw. krańcowe) stawki, płacone po przekroczeniu pewnego bardzo wysokiego poziomu dochodów. Tu za każdym razem warto tłumaczyć logikę działania systemu. A więc to, że krańcowa stawka PIT w wysokości 75 proc. nie oznacza, że oddaje się fiskusowi trzy czwarte całego uzyskanego dochodu. Chodzi jedynie o 75 proc. tego, co wystaje poza na przykład 500 tys. zł rocznego dochodu (propozycja partii Razem z 2015 r.). W rozwiniętych zachodnich gospodarkach krańcowa stawka PIT bywała już bardzo wysoka (90 proc. w Wielkiej Brytanii czy Kanadzie albo USA). I na tym tle dzisiejsze 30-40 proc. to naprawdę nieuzasadnione prezenty dla najbogatszych, które w żaden sposób nie zachęcają ich do produktywnej działalności inwestycyjnej. Te pieniądze albo leżą bezczynnie w rajach podatkowych, albo zamrożone zostały w nieruchomościach, albo napędzają bańki spekulacyjne na rynkach finansowych. Optymalna krańcowa stawka PIT powinna więc dziś sięgać 65-70 proc.

Po drugie, podatki od zysków kapitałowych. Przez kilka ostatnich dziesięcioleci w krajach zachodnich panował kult „drobnego kapitalisty”. Zgodnie z panującą zasadą rentierem miał być każdy. Politycy te rozwiązania bardzo wspierali. Również dlatego, że nakłanianie obywateli do oszczędzania (np. na emeryturę) zdejmowało państwu z głowy problem pracujących na ciągłych deficytach systemów typu ZUS. Efektem ubocznym tego budowania klasy drobnych ciułaczy były kolejne obniżki podatków od zysków kapitałowych. Z których chętnie korzystali również najbogatsi, optymalizując w ten sposób swój PIT. Atkinson wychodzi więc z koncepcją Earned Income Discount. Czyli zniżki na dochody zarobione z pracy. Polega ona z grubsza na tym, że na początku podatkowej skali (u biedniejszych) posiadanie dochodów z kapitału powinno zmniejszać faktyczne opodatkowanie pracy (samozatrudnienia). Oczywiście po przekroczeniu pewnej granicy dochodów ten przywilej powinien znikać. Nie ma przecież najmniejszego powodu, by obniżać PIT menadżerowi wyższego szczebla.

Po trzecie, opodatkowanie kapitału. A zwłaszcza przekazywanego w formie spadków/darowizn. Atkinson podaje dwa przykłady uczynienia go bardziej progresywnym. Jeden polega traktowaniu darowizny lub spadku według skali PIT. Oczywiście jeśli spadek jest duży (np. nieruchomość), można rozłożyć go na raty (powiedzmy: 10 lat). Atkinson preferuje jednak inną opcję, którą nazywa dożywotnim podatkiem spadkowym (lifetime capital receipt tax). Według tego założenia każdy człowiek ma prawo coś w życiu dostać. I nie płacić od tego podatku. Załóżmy, że ta granica wynosi 100 tys. zł. Dostałeś od wuja 70 tys. zł? Nie płacisz podatku. Potem dziedziczysz po rodzicach nieruchomość wartą 200 tys. zł. Płacisz podatek od 170 tys. zł.

W propozycji Atkinsona jest zostawiona pewna luka. Celowo. Nieruchomość może zostać zapisana Twojemu partnerowi (żonie, mężowi), który wcześniej nie dostał żadnego spadku/darowizny. Wtedy podatek jest płacony tylko od 100 tys. Zdaniem Atkinsona to bardzo dobry pomysł. W tych wszystkich propozycjach chodzi przecież o to, by zmniejszać nierówności. To znaczy – żeby kapitał się nie akumulował, tylko w miarę możliwości trafiał do możliwie szerokiego grona osób. Podzielenie spadków i darowizn pomiędzy męża i żonę (partnerów) jest krokiem w tym kierunku. A przy okazji dostajemy jeszcze efekt emancypacji współmałżonków (partnerów).