Siódme: Pożądaj majątku bliźniego! Niech się nim podzieli!

Znają Państwo powiedzenie o słoniu w salonie? W ten sposób zwykło się określać problem powszechnie znany, a jednocześnie przez wszystkich konsekwentnie ignorowany. W interesującym nas temacie nierówności ekonomicznych taki współczesny słoń ma nawet imię.

Składa się ono z dwóch słów: podatek majątkowy. Dziś właśnie o nim w Nowym Atlasie Ekonomicznym.W późnym kapitalizmie XXI w. majątek właściwie nie podlega poważnemu opodatkowaniu. Zachodni politycy i wpływowe grupy interesu ustawiły to w ostatnich 30-40 latach w ten sposób, że fiskus zaspokaja się opodatkowaniem pracy (PIT) oraz konsumpcji (VAT). Przy czym rola tego pierwszego podatku spada, a drugiego rośnie. Im kraj mniej progresywny, tym podatki pośrednie odgrywają większą rolę (Polska).

A majątek, czyli zakumulowane bogactwo? Jego opodatkowanie w ostatnich dekadach wręcz spadło. W latach 1950-2010 w krajach zachodnich krańcowe stawki podatku spadkowego (nomen omen) spadły z ponad 40 do ok. 20 proc. W dół poszły też podatki od nieruchomości. Jeszcze do lat 80. w Wielkiej Brytanii proporcjonalne stawki katastra były wyliczane na podstawie rynkowej wartości domów. Ale potem zostały zastąpione systemem z kilkoma stawkami.

W efekcie właściciel położonej w Londynie nieruchomości, której rynkowa wartość wynosi 7 mln funtów, płaci dziś ok. 2,6 tys. funtów podatku. Gdyby zaś istniał kataster (powiedzmy na poziomie 0,5 proc.), podatek wynosiłby 38 tys. funtów. Oczywiście przeciwnicy podatku katastralnego podnoszą zazwyczaj argument, że przecież w tym domu mogłaby mieszkać uboga staruszka, której nie stać na oddawanie fiskusowi 38 tys. funtów rocznie. Problem w tym, że każdy, kto obserwował bliżej procesy gentryfikacji, które przeorały w ostatnich kilkudziesięciu latach śródmieścia największych zachodnich miast, wie, że ubogich staruszek w willach za 7 mln funtów jest raczej niewiele. A rzeczone nieruchomości coraz rzadziej są nawet przez kogokolwiek stale zamieszkiwane. I że istnieją dobre administracyjne sposoby na podatkowe rozróżnienie pierwszego i jedynego adresu ubogiej staruszki od domu trzymanego w celach inwestycyjno-spekulacyjnych.

Trzeba jednak pamiętać, że kontrowersyjny podatek katastralny to niejedyny sposób na opodatkowanie zakumulowanego bogactwa. Są bowiem inne, niemniej obiecujące mechanizmy. Na przykład podatek majątkowy zaproponowany w 2014 r. przez Thomasa Piketty’ego w jego głośnym „Kapitale w XXI wieku”. Mechanizm był prosty. Wyznaczamy pewną granicę majątku netto (aktywa minus pasywa), powyżej której zaczyna się podatek. Powiedzmy milion euro. Kto ma więcej, ten płaci rocznie 1 proc. od zakumulowanego bogactwa powyżej tej sumy. Jeśli jego majątek przekracza 5 mln euro, podatek rośnie do 2 proc.

Oczywiście wprowadzenie takiego podatku wiąże się z koniecznością oszacowania, ile kto ma majątku. Piketty wie, że to jest pięta achillesowa współczesnych społeczeństw. Dziś jest bowiem tak, że im kto bogatszy, tym mniej na temat jego rzeczywistego majątku wiedzą zazwyczaj władze podatkowe. A w przypadku superbogaczy to już w zasadzie jesteśmy zdani na to, co ten i ów zgodzi się zdradzić „Forbesowi” albo „Fortune”. Sam słyszałem kiedyś od kolegi z pewnego polskiego tytułu, że metodologia wszelkich badań w stylu „stu najbogatszych” polega na tym, że dziennikarz spotyka się z PR-owcem biznesmena, który szacuje na szybko: dom w Szwajcarii wart X, plus inwestycja szacowana na Y. A o Z to lepiej nie piszmy, żeby nie zapeszyć.

Jakimś krokiem w kierunku przełamania tego problemu powinien być – zdaniem Piketty’ego – jakiś rodzaj globalnego rejestru majątkowego. Na początek prowadzonego we współpracy pomiędzy Unią a USA. Anthony Atkinson proponuje z kolei powołanie Światowej Organizacji Podatkowej (World Tax Administration, WTA), która by stworzyła coś w rodzaju globalnego kodeksu podatkowego. I Piketty, i Atkinson wiedzą, że to utopijne rozwiązania. Z drugiej jednak strony nie jest tak, że nie można ich sobie wyobrazić. W niektórych przypadkach – uważa Atkinson – taki kodeks mógłby być nawet pożądany przez biznes. Dlaczego?

Wyobraźmy sobie, że WTA wprowadza mechanizm „globalnego podatnika”. Jest to status, o który mogą się ubiegać zamożne osoby (powiedzmy od pół miliarda dolarów majątku wzwyż), które uważają się za obywateli świata. I nie bez powodu skoro robią interesy na wielu kontynentach i mają kilka domów w różnych strefach czasowych. Taki ktoś zyskiwałby niezależność wobec władz podatkowych poszczególnych krajów, co zdejmowałoby mu z głowy kłopoty z lokalną skarbówką oraz politykami, którzy mogą mieć z nim różne otwarte porachunki. W zamian płaciłby progresywne i niedumpingowe podatki na rzecz WTA. A organizacja by te pieniądze transferowała potem do krajów macierzystych, zostawiając pewną część na projekty służące globalnemu dobru wspólnemu (zdefiniować by je mogła na przykład ONZ).