Dziewiąte: Ubezpieczenie społeczne dla każdego!

A co jeśli z dochodem podstawowym się nie uda? Wtedy trzeba będzie pomyśleć o ożywieniu istniejących mechanizmów państwa dobrobytu. I przystosowaniu ich do wyzwań XXI wieku.

Dochód podstawowy (bezwarunkowy? warunkowy?) to dziś mocny i modny temat. W ciągu dwóch-trzech lat powinny się też pojawić pierwsze kraje rozwinięte, które zaczną go u siebie wprowadzać. Co jednak jeśli pomysł nie wypali? Jeśli zostanie odrzucony jako zbyt progresywny i niezgodny z liberalnym etosem fetyszyzującym pracę? Albo jeśli nie będzie można go przyjąć z powodu – powiedzmy – niechęci mieszkańców zachodu do dzielenia się swoim bogactwem z przybywającymi do nich coraz liczniej migrantami? I jakiś Trump albo inny polityk powie, że prawdziwi Amerykanie nie będą łożyć na dochód podstawowy dla migranckich obiboków. Takiego scenariusza wykluczyć nie można. Jak również tego, że postulat dochodu podstawowego zostanie włożony do politycznej zamrażarki.

Tylko co wtedy z nierównościami? Czy jest jeszcze jakiś sposób, żeby przestały rosnąć? Bo że bez dochodu podstawowego będą rosły, to więcej niż pewne. A wraz z nimi kurs na wielką polityczną i społeczną katastrofę. Co robić? Anthony Atkinson w „Nierównościach” pisze, że w takim wypadku czas na plan B. Nazywa go „odnowieniem” klasycznego państwa dobrobytu.

Co to znaczy odnowienie? Istniejący dziś w cywilizowanych rozwiniętych gospodarkach welfare state można porównać do garnka. Od początku nie był on zbyt szczelny. Ale jak zauważył doradca ekonomiczny prezydenta Johnsona Arthur Okun, lepszy cieknący garnek niż żaden. Zwłaszcza gdy mamy do ugaszenia zarzewie potencjalnie śmiertelnego pożaru.

Okun działał w latach 60. i pomagał ułożyć podwaliny pod nowoczesne amerykańskie państwo dobrobytu. A potem przyszła susza epoki neoliberalnej. I nie dość, że garnek państwa dobrobytu wysuszył się jeszcze bardziej, to na dodatek wszystko wokół wysuszone na wiór i zagrożenie pożarem większe niż kiedykolwiek. Mówiąc konkretniej, nowe dziury w garnku dobrobytu to przede wszystkim uleastycznienie pracy i upowszechnienie tzw. pozakodeksowych form zatrudnienia.

Dopóki te wszystkie śmieciówki, wymuszone samozatrudnienia, minikontrakty czy modele pracy à’la Uber (w każdym kraju nazywa się to trochę inaczej) były marginesem rynku pracy, dopóty problemu nie było. Ale w pewnym momencie wymknęły się one spod kontroli. Pod ich wpływem rynki pracy zaczęły się dzielić na dwie części. Uprzywilejowanych etatowców i sprekaryzowaną resztę. Z tendencją do tego, by tych pierwszych widzieć jako skazane na wymarcie dinozaury.

To wszystko sprawiło, że państwo dobrobytu przeistaczało się w fikcję. System jego finansowania nadal jest bowiem połączony ze składką społeczną. A ta podpięta jest zazwyczaj pod etat. Więc im miej etatów, tym bardziej dziurawe państwo dobrobytu. Czyli nasz stary (ale potrzebny) garnek.

Jak go naprawić? Tworząc mechanizm, w myśl którego ubezpieczenie społeczne będzie nie przywilejem oskładkowanych etatowców, ale… prawem człowieka. Z trzema naturalnymi filarami. Ubezpieczeniem zdrowotnym, ubezpieczeniem emerytalnym i ubezpieczeniem na wypadek utraty pracy. Wszystkie one powinny być przyrodzone każdemu członkowi wspólnoty politycznej, w której żyje. Oraz zagwarantowane na poziomie gwarantującym godne życie. Niezależnie od tego, czy pracuje według modelu oskładkowanego czy też nie. To minimum, które zdaniem Atkinsona każde bogate rozwinięte państwo musi swoim obywatelom zapewnić. Inaczej to wspólnota polityczna zostanie rozerwana przez nierówności ekonomiczne.