Tłumaczę Janusza Majcherka

Z pewnym opóźnieniem trafił mi w ręce intrygujący tekst Janusza A. Majcherka. Został on opublikowany w POLITYCE 23 sierpnia 2017 roku. Ale mam wiele powodów, by podejrzewać, że pochodzi z bardzo, ale to bardzo dalekiej przeszłości.

Czytałem „Chcieliście Polski? To ją macie” Janusza A. Majcherka kilka razy. Aż wreszcie zrozumiałem, dlaczego ten tekst wywołuje takie osłupienie czytelnika. On jest po prostu napisany specyficznym, archaicznym i na wpół dziś już wymarłym językiem neoliberalizmu. Formacji intelektualnej niegdyś potężnej. Tej, co w swym zenicie posunęła się nawet do publicznego ogłoszenia, że nie ma wobec niej żadnej alternatywy. Co niech będzie miarą zadufania i dogmatyzmu tej wymierającej kultury.

Jest oczywiste, że współczesny czytelnik posiadający przynajmniej fundamentalną wiedzę ekonomiczną i kilkadziesiąt lat doświadczeń z realnym kapitalizmem (kryzys 2008 roku) może mieć pewne problemy ze zrozumieniem tekstu Janusza A. Majcherka. Na szczęście swego czasu trochę zajmowałem się archeologią publicystyki neoliberalnej. Spróbuję więc ten anachroniczny tekst krakowskiego filozofa odkodować i przetłumaczyć na nowoczesną polszczyznę.

Już we wstępie pojawia się w nim termin „najlepszego ćwierćwiecza w nowożytnych dziejach”. Majcherek tego nie rozwija, ale prawdopodobnie chodzi mu o to, że okres 1989-2015 to czas dość szybkiego wzrostu pewnych wskaźników makroekonomicznych w Polsce. Głównie PKB oraz inwestycji zagranicznych. Niestety w czasach, gdy przyszło Majcherkowi pisać, nikt jeszcze w Polsce nie słyszał o innych sposobach mierzenia dobrobytu narodów. Mówiąc obrazowo. W czasach Majcherka na desce rozdzielczej do pomiaru rozwoju społecznego był tylko prędkościomierz. I chodziło o to, by dodawać jak najwięcej gazu. Potem jednak pojawiła się koncepcja zrównoważonego rozwoju. A deska rozdzielcza poszerzyła się o inne mierniki informujące, czy przypadkiem w pędzącym na maksa aucie nie odpadają koła, nie kończy się benzyna, a emisja spalin nie zaczadza kierowcy. To wówczas niszowa organizacja OECD stworzyła tzw. indeks lepszego życia, gdzie dobrobyt wyobrażany jest jako kwiatuszek.

I nie chodzi o to, by jeden listek był długi, a reszta rachityczna. Rzecz w osiągnięciu pewnej równowagi. Dlatego w indeksie miarą cywilizowanego rozwoju są przyzwoite wyniki w różnych dziedzinach: zdrowiu publicznym, edukacji, mieszkalnictwie, spójności społecznej etc. Tylko wtedy dostajemy w miarę ładny kwiatuszek. Taki jaki ma Holandia, Szwecja czy Norwegia. Nie wiem, jaką opinią cieszyły się te kraje w czasach Majcherka, ale dziś są uważane za całkiem niezłe miejsca do życia. Tymczasem kwiatuszek III RP jest dość koślawy. A obok listków całkiem długich (odziedziczona po PRL powszechna edukacja) wiszą mu kikuty bardzo niskiego dochodu, badyl mikrego zaangażowania społecznego czy kulfon słabego mieszkalnictwa.

Potem jest u Majcherka mowa o „nostalgicznych sentymentach”, które „przez wiele lat po upadku PRL snuły się w niektórych środowiskach politycznych”. Ale w końcu „zaczęły wygasać”. Wśród tych sentymentów Majcherek wymienia „sprawiedliwość społeczną”, „pełne zatrudnienie” czy „troskę o zwykłego człowieka”. Nie denerwujcie się Państwo na Majcherka. On mógł przecież nie wiedzieć, że w roku 1997 uchwalono w Polsce konstytucję. I że w tym najważniejszym akcie prawnym w art. 2 czytamy wprost, że „Rzeczpospolita Polska urzeczywistnia zasady sprawiedliwości społecznej”. A w art. 65 jest mowa o tym, że władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego zatrudnienia”. Gdyby znał te artykuły, to pewnie by zrozumiał, dlaczego w roku 2016 atak PiS na trójpodział władzy w Polsce nie spotkał się z aż tak powszechnym oburzeniem sporej części obywateli RP. Nieco zdezorientowanych, że jeszcze niedawno mówiono im, iż konstytucji nie można przecież czytać tak literalnie.

Dalej pisze Majcherek niezbyt pochlebnie o tych, którzy rozwodzą się nad niedolami prekariatu, umowami śmieciowymi, zbyt niskimi płacami. Mierzi go też, że ktoś może się ujmować za „biednymi lokatorami cudzych domów”. Nie wiem, kiedy i w jakich okolicznościach Majcherek formułował te uwagi. Wydaje mi się jednak, że musiało się to zdarzyć, zanim na świat wyszły informacje o tym, że udział płac w PKB w Polsce spadł w Polsce w latach 1995-2014 o 11 punktów procentowych (dane AMECO). I że na tle reszty Europy to był jeden z większych spadków.

Zakładam też, że jako mieszkaniec królewskiego Krakowa nie mógł wiedzieć o patologiach związanych z dziką reprywatyzacją miejskiego zasobu mieszkaniowego. W ramach której w samej tylko Warszawie 40 tys. osób zostało oddanych beneficjentom (najczęściej skupicielom roszczeń) jako niesławna „wkładka mięsna”. A ok. 100 tys. wpadło w spiralę zadłużenia z powodu prowadzonej przez warszawskie władze akcji mieszkaniowego „austerity”. Przy okazji gratuluję Januszowi Majcherkowi, że on przynajmniej mieszka w swoim własnym mieszkaniu i nikomu nie musi tego zawdzięczać. Dziwie się tylko, że brak mu fundamentalnej empatii, by postawić się (choćby w ramach intelektualnego ćwiczenia) w sytuacji tych mniej bystrych i zaradnych od niego.

Finiszuje Majcherek odwołaniem do Leszka Balcerowicza. Prawdopodobnie chodzi mu o niezwykle skutecznego (to trzeba mu przyznać) polityka, który zasłynął przepchnięciem przez Sejm (jeszcze wtedy) PRL pakietu kilkunastu ustaw zmieniających w dość fundamentalny sposób ład gospodarczy panujący w kraju. Nie dziwie się, że nie wie, że tamte ustawy uchwalone zostały w sposób urągający wszelkim standardom legislacyjnym demokratycznego, cywilizowanego państwa prawa. Dziś jednak wolno już mówić, jak było. Przypomnę tylko, bo w epoce neoliberalnego konsensu mówiło się o tym niechętnie, że od wpłynięcia planu Balcerowicza do Sejmu do ich podpisania przez demokratycznie (a jakże!) wybranego prezydenta Jaruzelskiego minęło… 11 dni. W tym święta Bożego Narodzenia. Dzisiejszemu czytelnikowi słusznie może się to skojarzyć z legislacyjnymi harcami PiS.

Niezawoalowane wezwania, by redaktorzy „GW” albo POLITYKI przestali drukować inaczej (od Majcherka) myślących autorów na szczęście nie mają już większego znaczenia. Dziś mogłoby to zostać oczywiście odczytanie jako jawny dowód braku pluralizmu w Majcherkowym światopoglądzie. Tak przecież charakterystyczny dla sposobu myślenia polskich neoliberałów. Owszem, bywały czasy, że potrafili oni takim wyrokiem wyrzucić poza nawias debaty niejednego „oszołoma”. Na całe szczęście dziś żyjemy już w całkiem innych czasach.